Leo Krans

Bestel mijn boek

Wat is bewustzijn

Om het kort te zeggen, bewustzijn is alles wat je ervaart. Bewustzijn kunnen we scheiden in dierlijk bewust (zintuiglijke waarnemingen en gevoelens) en menselijke bewust (denken, het verstandelijke). Het dierlijke en het menselijke zijn twee verschillende hersensystemen die samen kunnen werken als het nodig is. De vroegere opvatting dat iedere hersenhelft een eigen functie heeft, klopt niet.

Er zijn wel twee verschillende systemen (het gevoelsmatige en het verstandelijke), maar niet ieder in een helft. Beide systemen zitten in beide helften en staan in contact met elkaar, maar ze zijn wel gescheiden. Het is net als twee borstels die in elkaar gedrukt worden; ze raken elkaar van alle kanten, maar het blijven twee aparte borstels (systemen).

Het bewustzijn (van beide systemen) is datgene wat we in de gaten hebben, op welke wijze dan ook." Je bent je er dan bewust van." Oftewel het is onder je aandacht. Je ziet, voelt, denkt of schildert bijvoorbeeld iets.

Onbewustheden daarentegen zijn reacties die je niet in de gaten hebt, maar toch op de een of andere manier waargenomen of ervaren worden. Dit is dus wat anders dan het niet waarnemen van iets. Men kan dus iets bewust (het is onder de aandacht), onbewust (je hersenen nemen het waar, maar dit weet je niet) en niet waarnemen (de hersenen hebben het niet waargenomen). In de hersenen komt de informatie binnen en daar ontstaat pas een bepaalde reactie. Je ogen zien niet, maar het zijn de hersenen die het "zien." De ogen zijn alleen lenzen die informatie doorlaten.

Onbewustheden kunnen bewust worden als het noodzakelijk blijkt te zijn. Als de hersenen iets onbewust waarnemen wat belangrijk is, maken ze die persoon er op attent. En dit doen ze door datgene onder de aandacht te brengen bij die persoon. Dit alles gaat automatisch. Je reageert bijvoorbeeld vanzelf om het horen van je naam. Een reflex (bukken, met de ogen knipperen, opzij springen) is een automatische en oncontroleerbare reactie. Meestal ontstaat deze reflex doordat er onbewust iets wordt waargenomen en men automatisch reageert op datgene (de hersenen doen dat).

Tijdens die reflex of naderhand wordt datgene (de oorzaak en de reflex) pas bewust. Het reflexmatig reageren op een zwiepende tak bijvoorbeeld is geen reactie die via een bewuste opdracht en controle geschiedt. Bij een reflex denk je dus niet van: "Ik moet......", maar je reageert direct. Via een bewuste opdracht is men vaak te laat. Een reflex is direct en meestal oncontroleerbaar, terwijl timmeren bijbeeld een bewuste reactie is. Je geeft in feite al de benodigde spieren de opdracht om te slaan. Het is dus bewust en controleerbaar. Een bewuste reactie gebeurt feitelijk door opdracht van jezelf, terwijl een onbewuste reactie vanzelf gaat. De hersenen regelen dit allemaal. Het is een soort centrale meldkamer.

Menselijke bewustheid is een bewustheid die bewust blijft (rekenen, praten) en het dierlijke kan veranderen in onbewustheid (zonder dit als zodanig te ervaren). Autorijden valt hier onder andere onder (het is een dierlijk iets, ondanks het feit dat dieren het niet kunnen). Een ervaren automobilist heeft de handelingen die hij doet, niet of nauwelijks nog in de gaten.

Het is nu onbewust geworden. Hij denkt niet meer: "Koppeling intrappen, gas geven, ......." Hij rijdt zonder er over na te denken. Herhaalde handelingen worden meestal vanzelf onbewust. "Nu weten we het wel", denken de hersenen en daarna gaat alles geleidelijk aan automatisch, dus zonder bijbehorende gedachten en aandacht. Want hoeft men geestelijk ergens niet meer voor aandachtig te zijn, dan is er weer geestelijke rust en kan men eventueel weer ergens anders voor aandachtig zijn.

Onbewuste handelingen kunnen weer bewust worden als de behoefte er voor is, of dat het noodzakelijk blijkt te zijn. Een onbewust iets wordt automatisch bewust, als er iets verandert (dit is een natuurlijke reactie, want het kan gevaar betekenen), bijbeeld als de rempedaal plotseling veel lichter gaat.

Het bewustzijn is dus die geestelijke toestand, waarbij "we ons ergens van bewust zijn." Iets wat we niet in de gaten hebben, valt dus buiten ons bewustzijn. Maar dit wil dus niet zeggen, dat er buiten het bewustzijn niks wordt waargenomen of verder niks gebeurt. Er zijn veel reacties die onbewust gebeuren en er zijn zelfs veel onbewuste waarnemingen (alle zintuigen vallen hier onder, zien, horen, ruiken, proeven en voelen). Het blijft onbewust (onmerkbaar), omdat er geen reden is voor aandachtsvestiging. De hersenen nemen dus waar, zonder dat de eigenaar van die hersenen dat in de gaten heeft (het is dus onbewust).

De hersenen waarschuwen pas als er iets "bijzonders" is. Onder iets "bijzonders" versta ik het onbewust waarnemen van bewegingen (je kijkt automatisch naar een vliegtuig) en veranderingen (als een bekende naar de kapper is geweest zie je dat direct). Is er iets bijzonders, dan "waarschuwen" de hersenen en word je "je er bewust van." Je merkt het dan dus op.

Dit doen de hersenen en is in feite niet tegen te houden. Als alles normaal is en er zijn geen bijzonderheden, ontgaat het meeste je in de omgeving. Zou dit niet zo zijn en zou je van alles "bewust" zijn, dan zou je gegarandeerd gek worden en normaal functioneren is dan uitgesloten. Als je blik naar alle dingen zou gaan kijken die in je omgeving zijn, draai je door, want er is zo veel te zien. Je zou verder naar alle geluiden gaan luisteren, alle geuren ruiken en alles voelen wat met je lichaam in aanraking is. Je zou de stoel constant voelen waarop je zit, je zou je constant bewust zijn van de kleren die tegen je lichaam zitten.

Voor bekende dingen hoeft geen aandacht te zijn. Als je het wilt, kun je er wel aandachtig voor gaan worden door er bijvoorbeeld naar te kijken. Zo gauw er iets bijzonders is, melden de hersenen dit en dan "word je je er bewust van" en niet eerder. Wat voorbeelden. Je stapt meestal aandachtsloos in je auto zonder veel aandacht aan hem te besteden. Je stapt in feite onbewust van je auto in je auto. Zit er nu onverwachts een klein deukje in, dan zal je dit direct zien, zonder dat je er op lette.

Een gehoorvoorbeeld. Normaal gesproken zijn er veel geluiden om je heen die je niet "opvallen", maar zo gauw er een onbekend of "niet passend" geluid is, zal je geattendeerd worden. Er scheurt bijvoorbeeld iets, of 's nachts valt er iets beneden in de woonkamer. Voor reuk geldt hetzelfde principe; een brandlucht valt direct op" tussen andere geuren.

Dus je bent je nu bewust van hetgeen ik nu mededeel (wat je nu leest). Maar de stoel of bank waar je nu naar alle waarschijnlijkheid op zit, ervaar je meestal niet. Maar onbewust wordt het toch waargenomen, maar zolang alles normaal is, ervaar je het niet. Blijkt de zetel nu nat te zijn, dan "melden" de hersenen dit. Dit zijn in feite gewoon dierlijke, natuurlijke gebeurtenissen.

Het automatisch reageren op veranderingen en bewegingen zijn dus dierlijke reacties (dieren reageren trouwens ook zo). Het automatisch bewust worden van bijzonderheden gebeurt ook op het menselijke vlak. Als je tijdens het lezen of luisteren naar iemand iets waarneemt dat niet klopt, word je ogenblikkelijk bewust van datgene, zoals een schreiffout. Dus kort gezegd, je ergens bewust van zijn, wordt veroorzaakt door iets bijzonders (dit gebeurt automatisch), of door eigen inschakeling (kijken hoe laat het is).

Dierlijk bewustzijn bij dieren is altijd als reactie ergens op, zoals bij de mens bij het waarnemen van iets bijzonders, want zij kunnen bewustzijn niet zelf inschakelen. Zij kunnen alleen automatisch reageren. Als een mens of dier ontspannen door een bos loopt, is de aandacht die een wegspringend konijntje oproept, in feite hetzelfde.

Maar wij hebben ook de mogelijkheid om een stilzittend konijn te zien en de kans dat de hond dit ziet, is vrij klein (een hond reageert alleen op bewegingen of vergen). Hij kan alleen reageren als de aandacht getrokken wordt (door een beweging of verandering). Een hond kan op twee meter langs een konijn lopen die voor ons overduidelijk zichtbaar is.

En het konijn weet dit alles.

Wil je aanvullende informatie: